HIV LEH AIDS HI CHU THIL HRAN DAIH!

Muankima




Mizoramah Awareness kan inpek țan dan a dik tawk lo nge kan rilru sukthlek hi a fuh tawk lo ni zawk dawn teh reng ni, vawiin thlengin HIV leh AIDS hi hriatpawlh tlat kan la awm reng a, a kai leh veite thinhrik leh hmuhsit ching kan la awm fo bawk. HIV/AIDS Awareness chu hriat sa/hnu tiin kan ngai pawimawh ngai bar lova, mahse kan chian loh vanga heti hi kan la ni si! A pawi teh emaw..

Chuvangin a danglamna leh a hlauhawmzia leh a hlauhawm loh theih dan hi i han flash nawn leh reng reng teh ang. Mi tu emaw talin a lo hlawkpui tâk mialin!

HIV leh AIDS chu:

- HIV hi natna hrik (virus) a ni a, a lampum chu Human Immunodeficiency Virus a ni a. Mizo țawng chuan ‘taksa ralvengtu eichhetu hrik’ tihna a ni mai awm e.

- HIV hrik kai apiang hi AIDS vei an ni lova, mahse treatment an la lo a nih chuan AIDS vei hmabak an ni!

- HIV hi a inkaichhawn theih a, AIDS erawh a inkaichhawn theih loh tihna a nih chu!

- AIDS hi HIV hrik kaite’n treatment (ART) an lak țhat loh avanga natna lo awm țhin a ni a, a lampum chu Acquired Immunodeficiency Syndrome a ni. Mizo țawng chuan ‘Pathianin mihring a siam dana mihring pianpui ni lo, mihringa lo awm chawp taksa ralvengtu tlakchham natna’ ti ila a tawifel mai awm e.

- Tichuan HIV chu natna hrik a ni a, AIDS chu HIV pai inenkawl lo/țha lo te natna tiin kan khaikhawm thei ang.

Mizo te'n kan sawi pawlh fo si, thuhmun anga lang, thil hrang daih ni si, inkaihhnawih tho si a ni tihna a nih chu.

Entirna țha tak pakhat chu - Miin hling a rap palh ta hlauh mai a, chu chu a hliam a, a kak/pilh/pem a, mahse pân a la ni lo. A hre fuh har a, a pân hnuah a hling rah a hre fuh chiah te a nih ngawt loh chuan! Mahse chu pem/hliam/kak chu a enkawl uluk lo a nih chuan a pun thei a, a la pân thei. Hliam/pem/kak nazawng hi a pun/pan vek lem lo, hriat hma dan a zir leh enkawl dan a zir zel zawk a ni! Chutiang deuh chiah chu a ni HIV leh AIDS pawh hi. Miin HIV a kai chuan HIV a Positive a ni tawp mai, AIDS  a vei nghal lem lo, an hrechhuak har a, AIDS a vei hnuah an hrechhuak chauh te a nih loh chuan! Mahse miin HIV a positive chuan AIDS la vei thei a ni a, a vei lohna atan a inenkawl a ngai a ni zawk.


HIV leh AIDS hi a hlauhawm em?

Hlauhawm tehreng e, khawvelin natna hrik a la thah theih loh leh natna a la tihdam theih loh, darh chak em em si a nih avangin damchhunga enkawl ngai tawh tur a ni a, hlauh hle tur a ni.

Miin AIDS a vei tawh phei chuan a taksa ah a hlawm hlawmin natna chi hran hran - Hepatitis B, Hepatitis C, TB, khawsik, kawțhalo, etc a kai tawh țhin a. Tlang hrileng, miin damdawi ei kher lova an dampui mai mai pawh a ni tan chuan dam hlei thei lo leh thihpui theih hial a ni tawh mai țhin.

AIDS vei reng reng chuan eng natna pawh an kai sam bik em em a, mahse a natna pakhat enkawl dam tum ta ila, a enkawlna kha a natna dang ten an lo haw leh si emaw a ni a, a taksa ralvengtu eichhetu control tur leh a taksa ralvengtu la awm ang ang te țanpui turin ART han ei dawn se, a taksa a chak tawh loh avang leh ART hi damdawi chak tak a lo nih si avangin a taksain a zo lo leh tawh bawk si lo. Enkawl ngaihna vak a awm tawh lo fo țhin.


A nih HIV+ te hi an hlauhawm em?

He natna hrik (HIV) inkaichhawn theih dan kawng hrang hrang:

- Thisen (blood) ațangin

- Mipa baw tuihnang hmasa (semen) ațangin

- Hmeichhe serh tuihnang (vaginal fluids) ațangin

- Hnute tui (breast milk) ațangin

- Taksa atanga tuiril chhuak (thisen lam tel chi) ațangin

tih thu chiangtu te tan chuan hlauhawm teh suh e.. Nitin nuna khawsakpui dan pangngai rengin an khawsakpui theih. A chhan chu, a kai theihna lai kan chiang miau a, kai lo tura inven dan kan hre miau a lawm.

Zanah khua a thim a, zanlaiah phei chuan kan kawtkaia zuninah pawh mahniin kan zung ngam lova, mahse chu thim chu engin a chhun hun, khawvar hnuah chuan maimitchhing pawhin kan zung ngam ta ang deuh hian, kan hriat lohna leh chian lohna lai zawk hi a ni kan lo hlauh ber țhin zawk chu ni. Chuvangin, HIV/AIDS Awareness te hi ning mai lovin, kan hmangaih te humhim tur leh chhan turin he natna hrik leh he natna chungchang hi chu inzir thar zel nachang hriat a finthlak hle..

HIV kai siin AIDS a vei loh theih maw!?

Theih teh reng e. Mahse, chumi tur chuan thuawihna leh mahni inngaihven reng a ngai thung.

A pawimawh hmasa ber chu mahni dinhmun chian hi a ni. He HIV lakah hian ka him nge him lo a rang lama ka inchian a, ka chin ka hriat vat kha ka tana țha ber a nih avangin a kai theihna kawng hrang hrang zinga a eng emaw ber pawh khi lo tawng (palh) ta ni ila, ka tih tur hmasa ber chu ka thisen test tir a ni. "Engvangin?" kan ti a nih chuan - HIV in a tum bulpui ber chu taksa a inthlahpun char char leh taksa ralvengtu eichhiat char char hi a ni a. Natna hrik lerh tak a nih avangin natna dang ngaihzawn theih apiang ngaihzawn a, taksaa hnuh luh a tum a ni ber. Chuvangin kan kai hlima kan inhre nghal a nih chuan treatment kan la vat ang a. Taksaa inthlahpung hman vak lo leh taksa ralvengtu eichhe nasa hman lovin kan dang chat thei ang. Chuvangin mahni dinhmun hriat hma theih ngei hi tum tlat tur a ni.

A dawt leh ah chuan mahni dinhmun chian ruala ART lak nghal vat hi a ni. ART (Antiretroviral Therapy) hian taksaa HIV te tihlum thei lo mahse, an inthlahpung tur leh taksa ralvengtu an ei chhe tur a ven avangin kan lâk hma leh AIDS vei loh theihna chance kan nei sang tihna a ni.

A tawp berah chuan ei hunbi ngaih pawimawh a ni leh a. Eng ang pawhin kan kai hlim ațangin in hre hma ta ila, ART pawh țan hma mah ila, ARV (Antiretoviral Regimens - ART la te ei țhin damdawi) ei hunbi kan ngaihthah chuan a nih tur ang a ni zo lo țhin a, kan taksa ah a thawh tur angin a thawk țha zo lo thei. Hei pawh hi AIDS vei lo tur chuan kan ngaihthah thiang lo.

Chutianga kan dinhmun kan inhriat hun a tlai chhiat loh a, ART kan lâk țan nghal a, ARV ei hunbi kan ngai pawimawh zar zar a nih chuan kan taksaah HIV pai reng chungin HIV leh a hnathawh te hmuh tur awm lo hial khawpin ART hian mi a veng thei a, chutiang chu a sapțawng chuan Viral Suppression an ti. Chutiang dinhmun thleng tawh tan ngat phei chuan AIDS vei lova nun pum hman theihna chance a sang bik em em mai a ni lova, UNAIDS phei chuan viral supression nei tawh te chuan sex hmangin midang an kaichhawng thei lovah a pawm. Chuvangin HIV kai, fa duh ve si tan chuan he dinhmun hi thlen ngei tum hmasak phawt mai a chi. Mahse, viral suppression an neih hnu pawh hian ART hi thlah tur a ni lova, nun puma ei zel tur a ni, AIDS kan vei duh a nih loh chuan. Chuvangin kan lo kai palh ve hlauh a nih pawhin hei hi chiang ila, midang nun chhan tur pawhin hei hi hriat ngei a țha.

Tin, HIV kan kai a nih chuan ART Centre lam koh ngai lovin mahni hunbi hrang hrang - damdawi lak hun, CD4 Count hun, Viral Load test hun etc ang te hi mahniin chhinchhiah ila, kan damdawi ei hian engnge a thawh leh engnge a nih chiah hi chiang turin kan SmartPhone kaltlang te hian lo zirchiang ve ila, kan dinhmun hi a fik a faka sawi thei par par turin chian i tum ang u. HIV a kai tih an hriat chhuah ni, ART a lâk țan ni, tuna a CD4 leh a Viral Load count te inngaihtuahbuai map lova sawi zung zung thei te hi HIV kai zingah pawh a hrisel țha țha an ni fo. Ngatinge kan tih chuan midang ngaihdan leh hmuhdan tur aiin an taksa hriselna an ngai pawimawh miau a tin ni!

CD4 Count leh Viral Load Count bik khi lo sawizau leh zuai ila, a mawlmang zawnga sawi chuan "CD4 Count chu taksaa taksa ralvengtu awm zat a ni a, a sang apiang a țha a. Viral Load ve thung chu, taksaa HIV hrik leh a hnathawh la awm zat a ni a, a hniam apiang a țha thung."

HIV+ in HIV kai lovin fa a nei thei maw?

Neih thei e. Mahse mithiam râwn chunga an kaihhruaina zawm a ngai thung. Kan lo tih theih hmasak ber chu viral suppression nei tura treatment lo lak țhat char char phawt khi a ni a, chumi chhungin ICTC pan in kan zawtfiah thei a, chutianga zawtfiah tura kan awm hmunin a zir lo a nih chuan a hnuaia Project AHANA Field Officer zinga kan area viltu ber hi biak pawh mai theih a ni ang. Tichuan, an kaihhruaina angin kan ti ang a, kan rai ang. Chu chu rai hnua râwn aiin a him zâwk avangin nachang hriat a fuh viau ang.


Aizawl East - Henry - 9612660119

Aizawl West - Rki - 7085881647

Siaha - Dovi - 8256942184

Lawngtlai - Zodina - 9774773646

Mamit - Angela - 9774758531

Champhai - Maliani - 9862148466

Champhai - Sangtea - 96155517123

Lunglei - Albert - 9774988715

Serchhip - Nuni - 8731070872

Kolasib - Zorini - 8974829125

Eng pawh ni se, duhtawk phawt ang, a thui lutuk chuan miin an chhiar peih lo hlauh dah ang e!

Comments

Popular posts from this blog

Condom leh hriau chungchang hi!

90-90-90 bihchianna!